Osmanlı’da Ordu ve Ekonomi Özet Ders Notu

OSMANLI’DA ORDU

Kuran Orhan Beydir. Yaya ve müsellem ordusu.
Yaya ve müsellem ordusunun fetih hareketlerine yetişememesi sonucu 1.Murat Edirne’de “Kapıkulu Ocağını” kurmuştur.

Kapıkulu Ocağının Özellikleri:

• Kuran 1.Murattır.
• Merkez Ordudur.
• Devşirme çocuklarından oluşur.
• Önceleri “Ocak, Devlet içindir” anlayışı ile hareket etti.
• 3.Murat’tan itibaren bozulmaya başladı.
• Kapıkulu ocağına bağlı askerler her 3 ayda 1 ulufe, her taht değiştiğinde ise Cülus Bahşişi alırlar.
• Yeniçeri sefere çıkmadan önce okuduğu duaya Gülbank adı verilir.

NOT: Kapıkulu ocağı önceleri Mevlana(Molla) Rüstem’in önerisiyle “Pençik sistemi” daha sonra ise “Devşirme Sistemine” geçmiştir.

1- Deniz Kuvvetleri

• Karesioğullarının alınmasıyla faaliyetler başladı.
• Komutanına Kaptanı Derya, askerine Levent denir.
• İlk tersane Karamürsel’de Orhan Bey döneminde açıldı.
• Ayrıca Edincik, İzmit, İznik, Kefe(Kırım), Trabzon, Sinop, Samsun, Antalya ve Muğla’da da tersaneler açılmıştır.

Önemli Denizciler:

• Ece Halil (Karesioğlulları)
• Hacı İlbeyi (Karesioğlulları)
• Evrenos Gazi (Karesioğlulları)
• Çalı Beyi
• Piyale Paşa
• Seydi Ali Reis
• Piri Reis
• Barbaros Hayrettin Paşa
• Kemal Reis
• Murat Reis
• Baltaoğlu Süleyman

2- Kara Kuvvetleri

a) Yardımcı Kuvvetler

• Beşliler (savaş sırasında alınan 5 evden 1 kişi)
• Azaplar(Bekar erkek)
• Turnalar(haberci)
• Deliler(cesaretli)
• Yörükler(Yol açar)
• Akıncılar(Sınırda otururlar)
• Yaya ve müsellem(yaya ve atlı)
• Sakalar(sucu)

b) Eyalet Askerleri

• Ordunun en kalabalık kısmıdır.
• Tımar topraklarından geçimini sağlar
• 17 yüzyıla kadar yetişen askere “Tımarlı Sipahi” denirdi.
• 17 yüzyılda Tımar sisteminin bozulmasıyla devletin aldığı ücretli askere “Sekban veya Saruca” adı verilir.
• 19 yüzyılda Tımar sistemi kaldırılır. Bölgelerin güvenliğinin sağlanabilmesi için “Redif Birlikleri” kuruldu.

c) Kapıkulu Ocağı

• Acemioğlanlar Ocağı
• Yeniçeri Ocağı
• Topçu Ocağı
• Top Arabaları Ocağı
• Bostancı Ocağı(Koruma)
• Lağımcı Ocağı
• Cebeci Ocağı(Silah bakım ve onarım)
• Humbaracı Ocağı(El bombası)
• Garipler – Hazineyi korur.
• Sipahlar – Çadırı korur.
• Ulufeciler – Sancağı korur.
• Acemi biliğinden herhangi uzman ocağına geçişe “bedergah” veya “kapıya çıkma” denir.

OSMANLI’DA EKONOMİ

İaşecilik: Bir malı ülkede kaliteli ve uygun fiyatla bulundurulmasıdır.
Gelenekcilik: Malın yeterli derecede ülkede bulunması. Arz ve talep dengesi.
Fiskalizm: Devletin gelirleri en üstte giderleri ise en alta indirmeye çalıştığı ekonomik anlayıştır.
Merkantilizm: 15 ve 16 yüzyıl Avrupa’sında ortaya çıkan altın ve gümüş’ün zenginlik aracı sayıldığı ekonomik anlayıştır.
Narh Sistemi: Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etmesidir.

Lonca teşkilatı:

• Orta ve büyük dereceli kuruluşların birliğidir.
• Başındakine “Şeyh veya Pir” denir.
• Devlet veya halk ile arabuluculuk yapana “kahya veya kethüda” denir.
• Gayrimüslim ve Müslüman aynı anda girer.

Derbent Teşkilatı: Kuyumcu, kunduracı, bakkal, marangoz(necar) gibi küçük işletmeler bulunur.
Menzil Teşkilatı: Kervanlar arası haberleşmeyi sağlar.
Mekkari Taifesi: Günümüzün kargo veya nakliyat şirketleri.
Gedik: İş yeri açma ruhsatıdır.
Kapan: Bir çeşit mal satılan yer.
Kapan Emini: Malları paylaştıran kişidir.

Not: Tağşiş: Parananın değerini düşürmek.

Vergiler

A. Şeri Vergiler

• Öşür: Müslümanların ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 1/10 oranında vergidir.
• Haraç: Gayrimüslimlerin ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 2/10 oranında vergidir.
• Cizye: Gayrimüslimlerin erkek çocuklarının askerlik yapmadıkları için ödedikleri can vergisidir.
• Ağıl: Küçükbaş hayvanların barınakları için alınan vergidir.
• Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için 1/40 oranında alınan vergidir.
• Çifthane: Bir çift öküz ile devlete ait tarlayı sürdüğü kadar ödediği vergidir.
• Çiftbozan: 2 yıl üst üste tarlayı ekmeyen kişilerden alınır.
• Geçit: Sürü sahiplerinden özellikle İstanbul içinden geçerken alınan vergidir.
• İhtisab: Panayır vergisidir.
• İltizam: Muaccele bedelinin ismidir.
• Maden: Madenden aldığı vergidir.

B. Örfi Vergiler

• İmdadiye/Seferiye: Sefer sırasında alınır.
• İmdadiye/Hazariye: Barış zamanında alınır.
• İane-i Cihadiye: Cihad zamanında alınır.
• Derbend: Geçitlerden alınır.
• Kürekçi: Kürekçiler ve aileleri için alınır.
• İzni Sefine: Boğazlardan geçen gemiler için alınır.
• Avarız: Olağan üstü durumlardan alınır.

Paralar

• Akçe: Osman Bey zamanında Bakır olarak bastırılmıştır.
• Akçe: Orhan Bey zamanında Gümüş olarak basılmıştır.
• Sikke-i Hasene: Fatih Sultan Mehmet zamanında Altın olarak basılmıştır.
• Kaime: Sultan Abdülmecit zamanında Kağıt olarak basılmıştır.
• Mecidiye: Sultan Abdülmecit zamanında Metal olarak basılmıştır.

Bankalar

• Bank-ı Dersaadet: İlk açılan Osmanlı bankasıdır. Galatalı bankerler tarafından kurulmuştur.
• Bank-ı Şahane Osmani: Osmanlı paralarını basmaya yetkili İngiliz bankasıdır.
• Memleket Sandıkları: Çiftçiye ucuz kredi verebilmek için kurulmuştur.
• Ziraat Bankası: Memleket Sandıkları ismini değiştiriyor. Kapasitesi genişletiliyor. Kurucusu Mithat Paşa’dır.
• İtibar-i Milli Osmani Bankası: İttihatçıların bankasıdır. 1924’de İş Bankası ile birleşmiştir.