Türklerde Kurultay Kavramı Ders Notu

Kurultay Nedir?

Kurultay, Türkçe “kurul” ile Moğolca “tay” ekinin birleşmesinden oluşmuş bir kavram olup danışma meclisinin adıdır. Türkler kurultaya toy, kengeş, tirnek gibi isimler de vermişti. Kurultay üyelerine “toygun” denirdi. Devlet meclisi olan Büyük Kurultay’a kağan başkanlık yapardı. Kağanın olmadığı zamanlarda meclis “aygucı “ veya “öge (vezir)” başkanlığında toplanırdı.

Kurultay Özellikleri

Kurultayda siyasi, askerî, ekonomik, sosyal, kültürel ve hukuki konular görüşülüp karara bağlanırdı. Kurultay; savaş, barış, göç, isyan gibi olağanüstü durumlarda da toplanırdı. Bu toplantılar belli bir disiplin içinde yapılırdı. Kurultay üyeleri orun ve ülüş töresine göre yerlerini alırlardı.

Asya Hun Devleti’nde yılın birinci, beşinci ve dokuzuncu aylarında kurultay toplanırdı. Yılın birinci ayında yapılan ilk kurultay dinî nitelikte, beşinci ayda yapılan ikinci toplantı daha çok bayram ve festival türünde bir toplantıdır. Dokuzuncu ayda yapılan üçüncü toplantıya başta “hatun”, tiginler, yüksek dereceli memurlar, ordu komutanları, devlete bağlı boylar ve topluluklar katılırdı. Toplantıya katılmak devlete ve hükümdara bağlılık işaretiydi. Bu toplantılarda ordu teftişi, insan ve hayvan sayımı, memleket meselelerinin görüşülmesi, devlet politikalarının karara bağlanması, idareye geniş yetkiler verilmesi gibi konular görüşülmekte ve hükümdarın yasallığı onaylanmaktaydı.

İslamiyet’ten önceki Türk devletlerinde yer alan Kurultay;

–Törede değişiklikler yapılırdı.
-Hükümdar ve veliahtı belirleyebilirdi.
-Siyasal, sosyal ve ekonomik sorunlar ile ilgili kararlar alabilirdi.

Örneğin, Kurultay Göktürk hükümdarı Bilge Kağan’ın şehirlerin surlarla çevrilmesi, Budizm ve Taoizm’in tanıtılması gibi tekliflerini mecliste reddetmiştir. Bu durum,

-Hükümdarın bazı inançların tanınması ve şehirlerin korunmasını istediği
-Hükümdarın her teklifinin mecliste kabul edilmediği
-Hükümdarın demokratik bir tutum sergilediğini ve meclisin güçlü olduğunu göstermektedir.

Kurultaya Kimler Katılır

Kurultay üyeleri; başta hatun ve şad olmak üzere yabgu, tigin, ilteber, erkin, kül-çor, apa tarkan, tudun, tarkan gibi yüksek devlet görevlileriydi. Kurultayda, kağanın sağ tarafında vezirler, beyler, komutanlar; sol tarafında ise memleketin ileri gelenleri, memurlar otururdu. Kağanın görevini yapamadığı durumlarda azledilmesi kurultayın göreviydi.