Celali – Anadolu İsyanları Sebepleri

Celali İsyanları,adını Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde,ilk başlarda Tokat civarında meydana gelen ve daha sonra Anadolu’nun geniş kesimine yayılan “Bozoklu Şeyh Celal İsyanı”ndan alır.Bu isyandan sonra ,Anadolu’daki tüm isyanlara “Celali İsyanları” denilmiştir.Osmanlı Devleti’nde meydana gelen ekonomik ve sosyal yapının bozulması sonucunda Anadolu’da çıkan bu isyanlar;1598 yılında Sivas ve Maraş’ı da içine alan coğrafyada patlak veren “Karayazıcı İsyanı/Karayazıcı Ayaklanması” ile başlar. İsyanla ilk başlarda baş edemeyip isyan liderine devlette çeşitli görevler verilmesi (En son Bosna Beylerbeyliği gibi) ve bu şekilde çözüm bulmaya çalışılması,başka isyanların çıkmasına zemir hazırlamıştır.

Zira “Karayazıcı İsyanı”nın bu şekilde bastırılması veya bertaraf edilmesi,çözüme kavuşturulması diğer isyan çıkaracak isyan liderlerini cesaretlendirmiş ve domino etkisi yaparak ard arda isyanların çıkmasına sebep olmuştur.Çıkan İsyanları bastırmak isterken uygulanan baskı,şiddet ve büyük kıyımlar diğer isyanları tetiklemiştir.Zira “Kuyucu Murat Paşa” isyanlar sırasında yaklaşık 30.000 kişiyi canlı veya ölü olarak kör kuyulara atarak yok etmiştir.Bu yüzden “Kuyucu” lakabını almıştır.

Karayazıcı İsyanı ile başlayan Celali isyanları, Deli Hasan İsyanı,Tavil Ahmet İsyanı,Canbolatoğlu İsyanı,Kalenderoğlu İsyanı,Katırcıoğlu İsyanı ve Gürcü Nebi İsyanı ile devam etmiştir.

CELALİ İSYANLARININ SEBEPLERİ

1. Anadolu ve Akdeniz üzerinden geçen uluslararası ticaret yollarının keşifler sonucunda yön değiştirmesi ve bu durumun, Osmanlı ekonomisini olumsuz etki|emesi

2. Avrupa devletlerinin güçlenmesi karşısında fetihlerin durması, ganimet gelirlerinin azalması ve bu durumun devleti vergileri artırmaya yöneltmesi

3. Osmanlı tımar topraklarında veraset usulünün başlaması ve oluşan bu yarı-feodal durumun, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesine, kasaba ve kentlere iş için göç etmesine yol açması

4. Topraklarını terk edenlerden geçim yolu bulamayanların, eşkıyalığa başlaması ya da eşkıyaya katılması

5. Osmanlı toplumsal ve ekonomik düzeninin alt üst olması, işsizlik ve geçim sıkıntısının ortaya çıkması

6. Medrese öğrencilerinin ve medrese bitirip iş bulamayanların devlete karşı gelmesi

7. Yerel yöneticilerin, güç kullanarak halktan yasal olmayan vergiler istemeye başlaması

8. Devşirme asıllı devlet adamlarının Anadolu’daki halk ile kaynaşamaması

NOT: Celali isyanlarının ana nedeni ekonominin bozulmasıdır.

CELALİ İSYANLARIN SONUÇLARI

* Özellikle Anadolu’da Osmanlı Devleti’nin otoritesi tam anlamıyla sarsılmıştır,devlete olan güven azalmış ve eyalet yönetimi tamamen bozulmuştur.Toparlanması çok uzun zaman almıştır.

* Tüm Anadolu’ya yayılan isyanlar sırasında canlarını kurtarmak isteyen halk dağlara,şehirlere kaçmıştır.Buna “Büyük Kaçgun” denilmiştir.

* Bağını,bahçesini,toprağını bırakan halktan ceza olarak “Çiftbozan Vergisi” alınmıştır

* Tarım gelirleri düşmüş ve bazı tarım ürünlerinde kıtlık baş göstermiştir.

* Halkın bir kısmı kaçıp iran’a sığınmıştır.Bir kısmı Rumeliye,Balkanlara sürgün edilmiştir.

* Celali İsyanlarını bastıran Padişah;16.yüzyılda Yavuz Sultan Selim,17.Yüzyılda ise padişahtan ziyade Sadrazamlar Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa olmuştur.

* Tiryaki Hasan Paşa ve özellikle de Kuyucu Murat Paşa isyanların büyük bir bölümünü baskı ve şiddetle bertaraf etmişler fakat tam anlamıyla bitmemiş daha sanraları dönem dönem tekrar celali isyanlar ortaya çıkmıştır.