Anayasa Mahkemesi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

KPSS anayasa dersinde karşımıza soru gelebilecek olan konulardan birisi de Anayasa mahkemesi ve anayasa mahkemesinin işlevleri şeklinde olabilmektedir.

Bu konumuzda anayasa mahkemesi hakkında bilgilerbulacaksınız.

Anayasa Mahkemesi, “Anayasa M KPSS anayasa dersinde karşımıza soru gelebilecek olan konulardan birisi de Anayasa mahkemesi ve anayasa mahkemesinin işlevleri şeklinde olabilmektedir.

Bu konumuzda anayasa mahkemesi hakkında bilgilerbulacaksınız.

 Anayasa Mahkemesi, “Anayasa Mahkemesi Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ”da belirlenmiş olan özel yargılama usullerini uygular. Mahkeme’nin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü kendi yapacağı içtüzükle düzenlenir.

• Anayasa Mahkemesi, Anayasa’da düzenlendiği için,statüsünde değişiklik yapılması ancak Anayasa değişikliğiyle mümkündür.
• KURULUŞU:
• 17 üyeden oluşur. 14 üye Cumhurbaşkanı tarafından, 3 üye TBMM tarafından seçilir(2010 Anayasa Değişikliği).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi; 2 üyeyi Sayıştay Genel Kurulu’nun kendi başkan ve üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, 1 üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapacağıgizli oylamayla seçer (2010 Anayasa Değişikliği).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki (2/3) ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğuaranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olur(2010 Anayasa Değişikliği).

Cumhurbaşkanı:

• 3 üyeyi Yargıtay,
• 2 üyeyi Danıştay,
• 1 üyeyi Askerî Yargıtay,
• 1 üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden,
• En az ikisi hukukçu olmak üzere 3 üyeyi Yükseköğretim Kurulu’nun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapanöğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden,
• 4 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılarile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer(2010 Anayasa Değişikliği).

• Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurulları ile Yükseköğretim Kurulu’ndan Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimlerde en fazla oy alan 3 kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde de en fazla oy alan 3 kişi aday gösterilmiş sayılır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi’ne üye seçilebilmek için, 45 yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az 20 yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerininyükseköğrenim görmüş ve en az 20 yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dahil en az 20 yıl çalışmış olması şarttır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile4 yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler(2010 Anayasa Değişikliği). Anayasa Mahkemesi üyeleri asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.

Üyeliğin Sona Ermesi:

• Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Zorunlu emeklilik yaşından önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde de, Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.

Çalışma ve Yargılama Usulü:

• Anayasa Mahkemesi, 2 bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Bölümler, başkanvekili başkanlığında 4 üyenin katılımıyla toplanır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Genel Kurul, Mahkeme Başkanı’nın veya Başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Bölümler ve Genel Kurul, kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturulabilir (2010 Anayasa Değişikliği).
• Siyasî partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır, bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki (2/3)oy çokluğu şarttır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa Mahkemesi’nce öncelikle incelenip karara bağlanır.
• Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu, Genel Kurul ve bölümlerin yargılama usulleri, Başkan, başkanvekilleri ve üyelerin disiplin işleri kanunla; Mahkemenin çalışma esasları, bölüm ve komisyonların oluşumu ve işbölümü kendi yapacağı içtüzükle düzenlenir (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verilebilir (2010 Anayasa Değişikliği). Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir ve siyasî partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasî partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler.

GÖREVLERİ:

İŞLEMLERİN İPTALİNE İLİŞKİN GÖREVLERİ

• Kanunların,
• Kanun Hükmünde Kararnamelerin   (olağan dönem),
• TBMM içtüzüğünün hem şekil hem de esas
• (içerik) açısından Anayasa’ya aykırılığını inceler.
• Anayasa değişikliklerini ise,   sadece şekil bakımından inceler ve denetler.

• Tüzüklerin,   Yönetmeliklerin iptali Anayasa Mahkemesi’nden istenemez.
• İnkılâp kanunları da Anayasa Mahkemesi’nin denetimi dışındadır.

ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ YOLLARI

İptal Davası (Soyut Norm Denetimi)

• Anayasa’ca belirtilen bazı organların doğrudan iptali istenilen hukuk kuralı hakkında iptal edilmesi amacıyla dava açmasıdır. 1982 Anayasası’na göre,
• Kanunların ve Anayasa değişikliklerinin şekil bakımından denetimi için iptal davası Cumhurbaşkanı veya TBMM üye tam sayısının 1/5’i (110 milletvekili) tarafından Resmi Gazete’de yayımlandıkları tarihten itibaren 10 gün içinde açılır.
• Kanunların esas (içerik) denetimi için iptal davasını ise, Cumhurbaşkanı, TBMM üye tamsayısının 1/5’i , İktidar partisi meclis grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubuResmi Gazete’de yayınlanmalarından itibaren 60 gün içinde açabilir.
• Kanun Hükmünde Kararnameler ile TBMM İçtüzüğünün şekil ve içerik denetimi içiniptal davasını ise, Cumhurbaşkanı, TBMM üye tamsayısının    1/5’i,   İktidar   partisi   meclis grubu, Ana muhalefet partisi meclis grubu Resmi Gazete’de yayınlanmalarından itibaren 60 gün içinde açabilir.

İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi – Defi Yolu)

• Herhangi bir mahkemede görülmekte olan bir davada uygulanacak kanun ya da kanun hükmünde kararnamenin, davaya bakmakta olan mahkemece kendiliğinden veya taraflarca,Anayasa’ya aykırı olduğu iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne götürülmesidir.
• Anayasa Mahkemesi, itirazın, kendisine ulaşmasından başlamak üzere 5 ay içindekararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse ilgili mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak Anayasa Mahkemesi’nin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, ilgili mahkeme buna uymak zorundadır.
• Anayasa Mahkemesi iptal (itiraz) istemini ret ederse aynı kanun ya da kanun hükmünde kararname 10 yıl süreyle bu yolla Anayasa Mahkemesi’nin önüne getirilemez.

Somut Norm Denetimi’nin Şartları:

• Bakılmakta olan bir davanın varlığı
• Bu davaya bakmakta olan merciin bir mahkeme olması
• Somut norm denetimindeki kanun veya KHK’nin davada uygulanacak olması
• Davaya bakan mahkemenin, söz konusu hükmün anayasaya aykırılığına resen kanaat getirmesi veya taraflardan birinin ileri sürdüğü anayasaya aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varması

Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti)

• Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir (2010 Anayasa Değişikliği).
• Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır (2010 Anayasa Değişikliği).
• Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz(2010 Anayasa Değişikliği).
• Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir (2010 Anayasa Değişikliği).
• Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruda yargılamanın duruşmalı yapılmasına karar verebilir (2010 Anayasa Değişikliği).

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN DİĞER GÖREVLERİ

• Cumhurbaşkanı’nı
• Bakanlar Kurulu üyelerini (Başbakan ve bakanlar)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı’nı (2010 Anayasa Değişikliği),
• Anayasa Mahkemesi
• Yargıtay
• Danıştay
• Askeri Yargıtay
• Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını,
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı vekilini
• Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkan ve üyelerini
• Sayıştay Başkan ve üyelerini,
• Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı    (2010 Anayasa Değişikliği)’nı görevleriyle ilgili suçlardan dolayı YüceDivan sıfatıyla yargılamak

• Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak (Karar: 2/3 çoğunluk – 8üye)
• Siyasi partilerin mali denetimini yapmak (Sayıştay’dan görüş alarak)
• Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ve üyeliğinin düşmesine ilişkin itirazlarını karara bağlamak
• Kendi üyeleri arasından Uyuşmazlık Mahkemesi’ne Başkan ve Başkanvekili seçmek