Chester Projesi Nedir?

Projeye göre şirket Adana-Yumurtalık, Musul-Kerkük ve Samsun bölgelerinde yaklaşık 4400 km’lik bir demiryolu; Yumurtalık ve Trabzon’a birer liman inşa edecek, buna karşılık olarak da bu bölgelerin çevresindeki 40 km’lik bir kuşak çevresinde bilinen ve sonra Amerikalı emekli Amiral Colby Chester’in aracılığı ile bir ABD-Kanada ortaklık grubu şirketi tarafından hazırlanan, inşa bölgesinin çevresindeki madenleri işletme imtiyazı karşılığında bazı bölgelerde demiryolu ve liman yapımını içeren proje. Projeye göre şirket Adana-Yumurtalık, Musul-Kerkük ve Samsun bölgelerinde yaklaşık 4400 km’lik bir demiryolu;

Yumurtalık ve Trabzon’a birer liman inşa edecek,

buna karşılık olarak da bu bölgelerin çevresindeki 40 km’lik bir kuşak çevresinde bilinen ve sonradan bulunabilecek petrol ve diğer bütün madenlerin 99 yıllığına işletecekti.

Şirket gerek demiryolları ve limanlardan gerekse madenlerin işletiminden elde ettiği kardan Türk hükümetine belirli bir pay verecekti.

Chester Projesi ile verilen imtiyaz, Cumhuriyet döneminin ilk yabancı sermaye yatırım girişimi olması bakımından önemlidir. Nisan 1923’te Meclis tarafından onaylandıysa da Musul ve Kerkük’ün Lozan Antlaşması ile alınamaması nedeniyle proje uygulamaya konamadı ve Meclis Aralık 1923’te sözleşmeleri feshetti.

Demiryollarının geçeceği güzergâh, şu hatlardan oluşmaktaydı;

1. Sivas – Harput- Ergani – Diyarbakır – Bitlis (Van Gölünün güneyinden veya kuzeyinden) – Van
2. Harput – Yumurtalık
3. (1. Hattın, Diyarbakır – Bitlis kısmının bir noktasından başlayarak) Musul – Kerkük – Süleymaniye . (Ayrıca, ek sözleşme ile, bunlara yeni hatlar eklenmiştir)
4. Samsun – Havza – Amasya – Zile – Sivas
5. Musaköy – (4. Hat üzerinde) – Ankara
6. Çaltı (1. Hat üzerinde) – Erzurum – Doğubeyazıt (İran sınırı)
7. Pikriç veya Aşkale (6. Hat üzerinde) – Karadeniz kıyısı (muhtemelen Trabzon)
8. Hacışefaatli (5. Hat üzerinde) – Kayseri – Ulukışla