İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Özet Ders Notu
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Türk Adının Anlamları;
- Güçlü, Kuvvetli , Töreli
- Türeyen, Türemek (Wanbery)
- Hukuk, Nizam Sahibi (Ziya GÖKALP)
- Olgunluk, Olgunluk Çağı (K.Mahmut)
- Migfer (Çin)
Sibirya
Hindikuş ve Karanlık Dağları
Orta Asya’da İlk Uygarlık Merkezleri;
- Anav (At ilk kez – En eski)
- Afanesyevo (Türklerin en eski)
- Andronova (Geniş alana yayılan)
- Tagar (Tunçtan aletler)
- Altay
- Karasuk (Demirin işlendiği)
- Kelteminar
Anadolu’ya Sırasıyla Akınlar Düzenleyenler;
- İskitler (İlk Topluluk)
- Avrupa Hunları (İlk Devlet)
- Sibirler
- Peçenekler
- Oğuzlar
İSKİTLER
- İlk Türk topluluğu.
- Atlı göçebeliğin ilk temsilcisi.
- Medler – Perslerle savaş
- Amazonlar, ilk Balballar
- TOMRİS
- Orta Asya’nın kuyumcuları (altın işlemeciliği)
- Pazarık Kurganı – Esik kurganı İSKİT -> ASYA HUN
en eski halı altın elbiseli adam
ASYA (BÜYÜK) HUN İMPARATORLUĞU
Bilinen İlk Hükümdarı; TEOMAN(TUMAN), Merkezi; ÖTÜKE
Kuzey Şansi Anlaşması
Tanhu – Şanyü unvanları
Çin Seddi
En parlak dönem METE HAN dönemi
- Onlu ordu sistemi (onbaşı, yüzbaşı, binbaşı) M.Ö 209 KKK.
- İpek Yolu üzerinde denetim
- Orta Asya’da Türk Siyasi birliği
- I.Göktürk Mukan, II.Göktürk Kapgan, Uygur
Moyen Çur (DİKKAT!!!)
- Islıklı Ok
- Çin’i vergiye bağlama.
KAVİMLER GÖÇÜ (375)
- Balamir
Sonuçları
- Ortaçağ başladı.
- Roma imp. 2’ye ayrıldı. 476’da Batı Roma yıkıldı.
- Avrupanın etnik yapısı değişti
- Avrupa Hun Devleti kuruldu.
- Katolik Kilisesi ve Skolostik düşünce güç kazandı.
- Derebeylik (feodalite) ortaya çıktı.
❖ Almanların NİBELUNGEN destanında Kavimler göçü işlendi.
AVRUPA HUN DEVLETİ
Kurucu: Balamir Merkez: Budapeşte
Uldız döneminde Anadolu’ya ilk akınlar.
En parlak dönem; ATİLLA dönemi (Tanrının Kırbacı –
Etzel – ARES’İN KILICI)
!—>■ Batı Roma üzerine İTALYA ve GALYA seferi
‘—ı—1
Vatikan Seferinden vazgeçti.
I—* Doğu Roma üzerine I. ve II. Balkan Seferi
Margus ve Anatolius Ant. vergiye bağlandı
- Bizans’ı ilk vergiye bağlayan
- GÖKTÜRK (KÖKTÜRK) DEVLETİ
- Kurucu: Bumin Kağan, Merkezi: Ötüken
- Töles İsyanı – Avarları yıkma
- Bumin Kağan kardeşi İSTEMİ YABGUYLA devleti yönetti. (İkili Yönetim)
DİKKAT – İlk İkili Yönetim Asya Hunları
İstemi Yabgu’nun Batı Politikası
I—* İpek Yoluna Hakim olmak için
GÖKTÜRK + SASANİLER = Akhun Devletini yıktılar.
GÖKTÜRK + BİZANS = Sasaniler yıprattı.
Hz. Ömer’in İran’ı fethine ve burada İslamiyet’in yayılmasına ortam hazırladı
- En parlak dönem MUKAN KAĞAN dönemi.
- Soğdlu tüccar Maniah
Bizans’a gönderilen elçi ZEMARKOS
ESARET DEVRİ —► 50 yıl Çin esareti altında
Kürşat Ayaklanması —*- Başarısız
Kutluk Ayaklanması —* Başarılı
Bağımsızlık mücadelesi vererek kuruldu. (T.C.’ye benzer) Kurucu; KUTLUK KAĞAN Merkez: Ötüken
Yulluğ Tigin yazdı.
Göktürk alfabesi oluşturuldu. (38 harf – ilk milli alfabe)
İlk Takvim—> 12 Hayvanlı Takvim KARLUK + BASMİL + UYGURLAR YIKTI.
Vezir TONYUKUK – İlk Türk Tarihçi ve Yazar
# Kurucu: Kutluk Bilge Kül Kağan
& Din değiştiren ilk Türk devleti —► Karahanlılarla din yüzünden savaştılar. MAANİHEİZM – BUDİZM
IŞIK DİNİ Temeli eşitliğe dayalı.
Et yemekleri yaak
Tapınaklarda ibadet şart ’ 1 ‘
Yerleşik hayat – tarım – ilk köyler, kasabalar, tapınaklar, saraylar
Uygurlarda İlkler;
Matbaada hareketli harf sistemi
- Hakaniye lehçesiyle ilk kitaplar
- Kütüphane-arşivcilik- Minyatür
- Ciltçilik – Örgün Eğitim
- Fresk, Çinicilik
- Ortaoyunu
- Töreyi yazılı hale getirme
- İpotek Senedi, Faiz, Bankacılık
Turfanda sebzecilik
Soğd alfabesi (ticari alanda) sonra 14-18 harflik Uygur alfabesi
Uygurlar Moğolların Türkleşmesinde etkili.
En Parlak Dönem – Moyen Çur Karabalasagun – Sine Uşi Yazıtları Kırgızlar yıktı.
Kansu ve Tufan Uygurları olarak varlıklarını sürdürüyorlar.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ve BOYLARI
- KIRGIZLAR
- Moğollara ilk itaat eden Türk boyu
- Manas Destanı
- Yenisey Yazıtları
- AKHUNLAR (EFTALİTLER)
- Afganistan dolaylarında.
- Göktürk + Sasani ittifakıyla yıkıldılar.
- HAZARLAR
- Musevilik / Yahudilik (Semavi din)
- Osman döneminde Kafkasya’da İslam
ordularıyla mücadele. (Belencer Savaşı)
- Hazar Barış Çağı – Adil ve hoşgörülü yönetim.
- TÜRGİŞLER
- İlk para bastıran – Baga Tarkan (Yarmak – Targiş)
- Emeviler döneminde Orta Asya’da İslam ordularıyla mücadele. (Sulu Kağan)
- AVARLAR (JUAN-JUAN)
- İstanbul’u ilk kuşatan (Sasanilerle)
- Slav toplumları askerlik ve teşkilatlanmada etkileme
- Bayan Han / Üzengiyi öğretme
- KARLUKLAR
- İslamiyeti benimseyen ilk Türk boyu.
- Karahanlıların kurucu unsuru
- Moğol hakimiyetine giren ilk Müslüman boy
- SİBİRLER (SABARLAR)
- Sibirya’ya adını veren Türk boyu
- Anadolu’ya akınlar (VI. yy. – Kapadokya – Kastamonu)
- MACARLAR
- Liderleri Arpad
- Hristiyan Katolik / İlk Türkoloji enstitüsü (Budapeşte)
- BULGARLAR (OGURLAR)
Kubrat döneminde Büyük Bulgar Krallığı
Tuna Bulgarları: Hristiyan Ortodoks oldular. (İstanbul’u kuşatma) / çar
İdil (Volga) Bulgarları: İslamiyet! benimsediler. (Abbasilerle ticaret sayesinde)
Almış Han Döneminde
- OĞUZLAR (UZLAR) Oğuz Yabgu Devleti – B. Selçuklu D. , Osm.’yı kurdu.
- PEÇENEKLER
- Devlet kuramadı / İstanbul’u kuşattı
- Oğuzlar ve Peçenekler Bizans ordusunda ücretli askerlik – Malazgirt S.’da saf değiştirme.
- KIPÇAKLAR (KUMANLAR)
- Bizans tarafından Oğuz ve Peçenekleri ortadan kaldırmakla görevlendirildiler.
- Eyyübi ve Memlük ordularının temeli
- ’’Codex Cumanicus’’ / En güzel boy
- Dede korkut ve Rus İgor Destanı
- KİMEKLER
- Ülkelerini TUTUG denilen yöneticilerle yönettiler.
- BAŞKIRTLAR
- Başkordostan Özerk Cumhuriyeti (Rusya’da)
AVRUPA’YA GÖÇ EDENLER
- Hazarlar
- Avarlar
- Sibirler
- Macarlar
- Bulgarlar
- Oğuzlar ve Peçenekler
- Kıpçaklar
İSLAMİYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE UYGARLIK
DEVLET YÖNETİMİ
- Boy birliği, boylar federasyonu
- KAĞAN en üst yönetici (Töreye uymak zorunda yetkileri sınırlı)
■ KURULTAY ve HATUN yardımcı
- Hükümdar Unvanları;
Han, Hakan, Kağan, Şanyû, idikut, İlteber, İlteris, Tanhu, Kül-erkin, Yabgu ^ Sultan, Padişah, Şah YOK!
- Hükümdarlık Sembolleri;
Örgin (Taht), Tuğ (Sancak), Kotuz/Sorguç (Tüy), Yay, Otağ (çadır), Davul, Yarlığ, Kama, Kılıç, Kur, Berge
OK ı=> YOK!
Oksızlık Bağımsızlık
- 5. HATUN/KATUN ^ Kağanın eşi.
- Kurultaya katılır.
- Elçi kabul eder.
- Hükümdar olmadığında devleti yönetir.
- VERASET YASASI ^ Tahta geçmeyi düzenleyen kanun veya kural.
Eski Türklerde düzenli bir veraset yasası yok.
Ülke hanedanın ortak malı
L*- Nedeni; KUT ANLAYIŞI (egemenliğin Tanrısal kaynaklı olması) l*- Bu durumlar taht kavgalarına, ikili yönetme ve devletlerin kısa ömürlü olmasına neden oldu.
Hunlarda TU-KU Göktürklerde AŞİNA Uygurlarda YAĞLAKAR
- KURULTAY / TOY / TERNEK ^ Devlet işlerinin görüldüğü meclis.
- Törenin değiştirilmesinde etkili.
- Para bastırma – vergi toplama yetkisi var.
- Yeri geldiğinde kağanı belirleme.
- TOYGUN ^ Kurultay Üyeleri: Kağan, Yabgu, Tigin, Şad, Buyruk, Ayguci, Hatun.
KAVRAMLAR
- Yabgu: Batının Yöneticisi.
- Kengeş Meclisi: Bilim adamlarından oluşan danışma meclisi.
- Ayuki Hükümet
- Ayguci -> Vezir
- Buyruk -> Bakan
- Tudun Vergi memuru/askeri vali
- Tarkan/Apa Saray görevlisi/Komutan (Vezir Tonyukuk)
- Tigin -> Prens
Ataman / İnal / İnanç: Tigin Eğitmeni
Şad / Tutuk ^ Askeri Vali
» Tiğin Şad olunca yönetici olur
Bitigçi / Tamgacı ^ Yazışma işlerinden sorumlu.
- Kenetçi ^ Danışman
- Otacı: Tabip, doktor.
- Ağılığ: Hazine
HUKUK
- TÖRE (Sözlü Hukuk) geçerli Törenin oluşumunda;
- Kağanın kararları
- Kurultayın kararları
- Toplumsal kurallar
Û TÜZ (DİKKAT!)
Kağan ve Kurultay değişiklik yapabilir.
Şartlara göre kendini yenileyebilir.
Değişmeyen Kurallar ^ İYİLİK – EŞİTLİK –
ADALET – İNSANLIK
Yazılı hale getiren UYGURLAR
Hapis cezaları 10 günü geçmez. (göçebelikten)
Yargan ^ Mahkeme Başkanı
Yargu -> Kağanın başkanlığındaki mahkeme
ORDU
- Ordu-Millet anlayışı (herkes asker) -> ulusçu
- Ordu Komutanları: Kağan, Yabgu, Şad, Tigin, Boy beyleri, Tarkan
- Savaş taktikleri: Turan, Hilal, Bozkurt, Kurt Kapanı, Sahte Ricat, Vur Kaç
- Sü, Buğ, Böri, Yelme
- Pantolon, Deri Kuşak, Potin
EKONOMİ
TÖTÜ Kanalı
İpek ve Kürk Yolu denetimi
Dokumacılık, Dericilik, Demircilik
İlk parayı kullanan ^ GÖKTÜRKLER
İlk para bastıran ^ TÜRGİŞLER
İlk madeni para ^ TARGİŞ / YARMAK
KAMDU / KUANPOYU / BÖZ
ÇAV (Kâğıt para )
SATİR (DİKKAT!)
İlk konserve – İlk serbest ticaret pazarı (Asya
Hun – Çin ) – Değiş tokuş (En çok AT )
SANAT
Uygarlara kadar taşınabilir sanat eserleri (hayvan uslübu)
Uygurlarla birlikte kalıcı mimari eserler: Tapınak ve
Saraylar
STUPA /BURKAN
Aplike
Bedizci
IR-KÜG
Türk Üçgeni – Kubbe Geleneği
SOSYAL HAYAT
- OGUŞ ^ URUG ^ BOD ^ BODUN ^ İL/EL
Aile Sülale Boy Millet Devlet
- Kün (halk) Bodun (millet)
- Toy (Şölenler), Yengi-Kün
DİN
- En eski inanç TOTEMCİLİK (ONGUN)
- Atalar Kültü
Yer-Su inancı
Şamanizm (Şaman – Kam – Baksı)
Gök Tanrı
- Maniheizm ve Budizm ^ Uygurlar
- Musevilik/Yahudilik ^ Hazarlar
- Hristiyanlık ^ Avrupa’ya göç edenler
Balbal: Mezar taşı Kurgan: Mezar Uçmağ: Cennet Tamu: Cehennem
Yuğ: Cenaze töreni Umay: Tanrıça
YAZI – DİL – EDEBİYAT
Göktürk (Orhun) Alfabesi ^ ilk milli alfabe (38 harf): Kırgızlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kıpçaklar kullandı. Soğd ^ Uygurlar ticari alanda.
Uygur Alfabesi ^ 14-18 harf ^ Moğollar ve Karahanlılar kullandı.
İbrani ^ Hazarlar
Kiril ^ Rusya’daki Türkler
Arap ^ İlk Karahanlılar
Latin ^ T.C. , Azerbaycan, Özbekistan, KAZAKİSTAN!
SÖZLÜ EDEBİYAT
- Sav: Atasözü
- Sagu: Ağıt
- Koşuk: Coşkun Şiir (Kopuz eşliğinde)
- Destanlar
DESTANLAR
- Oğuz Kağan ^ Asya Hunları
- Bozkurt ve Ergenekon -> Göktürkler
- Türeyiş ve Göç ^ Uygurlar
- Manas -> Kırgızlar
- Alp Er Tunga ve Şu -> İskitler (Sakalar)
DİĞER DESTANLAR
- Şehname: İskit – Pers (Alp Er Tunga- Afrasyab)
- İgor: Rus – Kıpçak
- Nibelungen: Alman – Avrupa Hun (Etzel)
- Dede Korkut Hikayeleri: Oğuz – Kıpkaç
Yazılı Edebiyat
- Orhun Abideleri -> II. Göktürk
- Yenisey Yazıtları -> Kırgızlar
- Sine Uşi (Moyen Çor Yazıtı)
- Karabalasagun (Mani dininin özellikleri)
-> Uygurlar
TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER
- 12 Hayvanlı Takvim
- Hicri Takvim
- Celali Takvim
- Rumi Takvim
- Miladi Takvim
- Takvim-i Garbi
31 kez görüntülendi.
HABER VE İLANLARDAN ANINDA HABERDAR OLMAK İÇİN TELEGRAM GRUBUMUZA KATILIN