İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Özet Ders Notu

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türk Adının Anlamları;

• Güçlü, Kuvvetli , Töreli
• Türeyen, Türemek (Wanbery)
• Hukuk, Nizam Sahibi (Ziya GÖKALP)
• Olgunluk, Olgunluk Çağı (K.Mahmut)
• Migfer (Çin)

Sibirya

Hindikuş ve Karanlık Dağları

Orta Asya’da İlk Uygarlık Merkezleri;

• Anav (At ilk kez – En eski)
• Afanesyevo (Türklerin en eski)
• Andronova (Geniş alana yayılan)
• Tagar (Tunçtan aletler)
• Altay
• Karasuk (Demirin işlendiği)
• Kelteminar

Anadolu’ya Sırasıyla Akınlar Düzenleyenler;

• İskitler (İlk Topluluk)
• Avrupa Hunları (İlk Devlet)
• Sibirler
• Peçenekler
• Oğuzlar

İSKİTLER

• İlk Türk topluluğu.
• Atlı göçebeliğin ilk temsilcisi.
• Medler – Perslerle savaş
• Amazonlar, ilk Balballar
• TOMRİS
• Orta Asya’nın kuyumcuları (altın işlemeciliği)
• Pazarık Kurganı – Esik kurganı İSKİT -> ASYA HUN

en eski halı           altın elbiseli adam

ASYA (BÜYÜK) HUN İMPARATORLUĞU

Bilinen İlk Hükümdarı; TEOMAN(TUMAN), Merkezi; ÖTÜKE

Kuzey Şansi Anlaşması

Tanhu – Şanyü unvanları

Çin Seddi

En parlak dönem METE HAN dönemi

• Onlu ordu sistemi (onbaşı, yüzbaşı, binbaşı) M.Ö 209 KKK.
• İpek Yolu üzerinde denetim
• Orta Asya’da Türk Siyasi birliği
• I.Göktürk Mukan, II.Göktürk Kapgan, Uygur

Moyen Çur (DİKKAT!!!)

• Islıklı Ok
• Çin’i vergiye bağlama.

KAVİMLER GÖÇÜ (375)

• Balamir

Sonuçları

• Ortaçağ başladı.
• Roma imp. 2’ye ayrıldı. 476’da Batı Roma yıkıldı.
• Avrupanın etnik yapısı değişti
• Avrupa Hun Devleti kuruldu.
• Katolik Kilisesi ve Skolostik düşünce güç kazandı.
• Derebeylik (feodalite) ortaya çıktı.

❖ Almanların NİBELUNGEN destanında Kavimler göçü işlendi.

AVRUPA HUN DEVLETİ

Kurucu: Balamir Merkez: Budapeşte

Uldız döneminde Anadolu’ya ilk akınlar.

En parlak dönem; ATİLLA dönemi (Tanrının Kırbacı –

Etzel – ARES’İN KILICI)

!—>■ Batı Roma üzerine İTALYA ve GALYA seferi

‘—ı—¹

Vatikan Seferinden vazgeçti.

I—* Doğu Roma üzerine I. ve II. Balkan Seferi

Margus ve Anatolius Ant. vergiye bağlandı

• Bizans’ı ilk vergiye bağlayan

1. GÖKTÜRK (KÖKTÜRK) DEVLETİ

• Kurucu: Bumin Kağan, Merkezi: Ötüken
• Töles İsyanı – Avarları yıkma
• Bumin Kağan kardeşi İSTEMİ YABGUYLA devleti yönetti. (İkili Yönetim)

DİKKAT – İlk İkili Yönetim Asya Hunları

İstemi Yabgu’nun Batı Politikası

I—* İpek Yoluna Hakim olmak için

GÖKTÜRK + SASANİLER = Akhun Devletini yıktılar.

GÖKTÜRK + BİZANS = Sasaniler yıprattı.

Hz. Ömer’in İran’ı fethine ve burada İslamiyet’in yayılmasına ortam hazırladı

• En parlak dönem MUKAN KAĞAN dönemi.
• Soğdlu tüccar Maniah

Bizans’a gönderilen elçi ZEMARKOS

ESARET DEVRİ —► 50 yıl Çin esareti altında

Kürşat Ayaklanması —*- Başarısız

Kutluk Ayaklanması —* Başarılı

Bağımsızlık mücadelesi vererek kuruldu. (T.C.’ye benzer) Kurucu; KUTLUK KAĞAN Merkez: Ötüken

Yulluğ Tigin yazdı.

Göktürk alfabesi oluşturuldu. (38 harf – ilk milli alfabe)

İlk Takvim—> 12 Hayvanlı Takvim KARLUK + BASMİL + UYGURLAR YIKTI.

Vezir TONYUKUK – İlk Türk Tarihçi ve Yazar

# Kurucu: Kutluk Bilge Kül Kağan

& Din değiştiren ilk Türk devleti —► Karahanlılarla din yüzünden savaştılar. MAANİHEİZM – BUDİZM

IŞIK DİNİ                    Temeli eşitliğe dayalı.

Et yemekleri yaak

Tapınaklarda ibadet şart ’    1     ‘

Yerleşik hayat – tarım – ilk köyler, kasabalar, tapınaklar, saraylar

Uygurlarda İlkler;

Matbaada hareketli harf sistemi

• Hakaniye lehçesiyle ilk kitaplar
• Kütüphane-arşivcilik- Minyatür
• Ciltçilik – Örgün Eğitim
• Fresk, Çinicilik
• Ortaoyunu
• Töreyi yazılı hale getirme
• İpotek Senedi, Faiz, Bankacılık

Turfanda sebzecilik

Soğd alfabesi (ticari alanda) sonra 14-18 harflik Uygur alfabesi

Uygurlar Moğolların Türkleşmesinde etkili.

En Parlak Dönem – Moyen Çur Karabalasagun – Sine Uşi Yazıtları Kırgızlar yıktı.

Kansu ve Tufan Uygurları olarak varlıklarını sürdürüyorlar.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ve BOYLARI

1. KIRGIZLAR

• Moğollara ilk itaat eden Türk boyu
• Manas Destanı
• Yenisey Yazıtları

2. AKHUNLAR (EFTALİTLER)

• Afganistan dolaylarında.
• Göktürk + Sasani ittifakıyla yıkıldılar.

3. HAZARLAR

• Musevilik / Yahudilik (Semavi din)
• Osman döneminde Kafkasya’da İslam

ordularıyla mücadele. (Belencer Savaşı)

• Hazar Barış Çağı – Adil ve hoşgörülü yönetim.

4. TÜRGİŞLER

• İlk para bastıran – Baga Tarkan (Yarmak – Targiş)
• Emeviler döneminde Orta Asya’da İslam ordularıyla mücadele. (Sulu Kağan)

5. AVARLAR (JUAN-JUAN)

• İstanbul’u ilk kuşatan (Sasanilerle)
• Slav toplumları askerlik ve teşkilatlanmada etkileme
• Bayan Han / Üzengiyi öğretme

6. KARLUKLAR

• İslamiyeti benimseyen ilk Türk boyu.
• Karahanlıların kurucu unsuru
• Moğol hakimiyetine giren ilk Müslüman boy

7. SİBİRLER (SABARLAR)

• Sibirya’ya adını veren Türk boyu
• Anadolu’ya akınlar (VI. yy. – Kapadokya – Kastamonu)

8. MACARLAR

• Liderleri Arpad
• Hristiyan Katolik / İlk Türkoloji enstitüsü (Budapeşte)

9. BULGARLAR (OGURLAR)

Kubrat döneminde Büyük Bulgar Krallığı

Tuna Bulgarları: Hristiyan Ortodoks oldular. (İstanbul’u kuşatma) / çar

İdil (Volga) Bulgarları: İslamiyet! benimsediler. (Abbasilerle ticaret sayesinde)

Almış Han Döneminde

10. OĞUZLAR (UZLAR) Oğuz Yabgu Devleti – B. Selçuklu D. , Osm.’yı kurdu.
11. PEÇENEKLER

• Devlet kuramadı / İstanbul’u kuşattı
• Oğuzlar ve Peçenekler Bizans ordusunda ücretli askerlik – Malazgirt S.’da saf değiştirme.

12. KIPÇAKLAR (KUMANLAR)

• Bizans tarafından Oğuz ve Peçenekleri ortadan kaldırmakla görevlendirildiler.
• Eyyübi ve Memlük ordularının temeli
• ’’Codex Cumanicus’’ / En güzel boy
• Dede korkut ve Rus İgor Destanı

13. KİMEKLER

• Ülkelerini TUTUG denilen yöneticilerle yönettiler.

14. BAŞKIRTLAR

• Başkordostan Özerk Cumhuriyeti (Rusya’da)

AVRUPA’YA GÖÇ EDENLER

• Hazarlar
• Avarlar
• Sibirler
• Macarlar
• Bulgarlar
• Oğuzlar ve Peçenekler
• Kıpçaklar

İSLAMİYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ

1. Boy birliği, boylar federasyonu
2. KAĞAN en üst yönetici (Töreye uymak zorunda yetkileri sınırlı)

■ KURULTAY ve HATUN yardımcı

3. Hükümdar Unvanları;

Han, Hakan, Kağan, Şanyû, idikut, İlteber, İlteris, Tanhu, Kül-erkin, Yabgu ^ Sultan, Padişah, Şah YOK!

4. Hükümdarlık Sembolleri;

Örgin (Taht), Tuğ (Sancak), Kotuz/Sorguç (Tüy), Yay, Otağ (çadır), Davul, Yarlığ, Kama, Kılıç, Kur, Berge

OK ı=> YOK!

Oksızlık             Bağımsızlık

5. 5. HATUN/KATUN ^ Kağanın eşi.

• Kurultaya katılır.
• Elçi kabul eder.
• Hükümdar olmadığında devleti yönetir.

6. VERASET YASASI ^ Tahta geçmeyi düzenleyen kanun veya kural.

Eski Türklerde düzenli bir veraset yasası yok.

Ülke hanedanın ortak malı

L*- Nedeni; KUT ANLAYIŞI (egemenliğin Tanrısal kaynaklı olması) l*- Bu durumlar taht kavgalarına, ikili yönetme ve devletlerin kısa ömürlü olmasına neden oldu.

Hunlarda TU-KU Göktürklerde AŞİNA Uygurlarda YAĞLAKAR

7. KURULTAY / TOY / TERNEK ^ Devlet işlerinin görüldüğü meclis.

• Törenin değiştirilmesinde etkili.
• Para bastırma – vergi toplama yetkisi var.
• Yeri geldiğinde kağanı belirleme.
• TOYGUN ^ Kurultay Üyeleri: Kağan, Yabgu, Tigin, Şad, Buyruk, Ayguci, Hatun.

KAVRAMLAR

• Yabgu: Batının Yöneticisi.
• Kengeş Meclisi: Bilim adamlarından oluşan danışma meclisi.
• Ayuki Hükümet
• Ayguci -> Vezir
• Buyruk -> Bakan
• Tudun Vergi memuru/askeri vali
• Tarkan/Apa Saray görevlisi/Komutan (Vezir Tonyukuk)
• Tigin -> Prens

Ataman / İnal / İnanç: Tigin Eğitmeni

Şad / Tutuk ^ Askeri Vali

» Tiğin Şad olunca yönetici olur

Bitigçi / Tamgacı ^ Yazışma işlerinden sorumlu.

• Kenetçi ^ Danışman
• Otacı: Tabip, doktor.
• Ağılığ: Hazine

HUKUK

• TÖRE (Sözlü Hukuk) geçerli Törenin oluşumunda;
• Kağanın kararları
• Kurultayın kararları
• Toplumsal kurallar

Û TÜZ (DİKKAT!)

Kağan ve Kurultay değişiklik yapabilir.

Şartlara göre kendini yenileyebilir.

Değişmeyen Kurallar ^ İYİLİK – EŞİTLİK –

ADALET – İNSANLIK

Yazılı hale getiren UYGURLAR

Hapis cezaları 10 günü geçmez. (göçebelikten)

Yargan ^ Mahkeme Başkanı

Yargu -> Kağanın başkanlığındaki mahkeme

ORDU

• Ordu-Millet anlayışı (herkes asker) -> ulusçu
• Ordu Komutanları: Kağan, Yabgu, Şad, Tigin, Boy beyleri, Tarkan
• Savaş taktikleri: Turan, Hilal, Bozkurt, Kurt Kapanı, Sahte Ricat, Vur Kaç
• Sü, Buğ, Böri, Yelme
• Pantolon, Deri Kuşak, Potin

EKONOMİ

TÖTÜ Kanalı

İpek ve Kürk Yolu denetimi

Dokumacılık, Dericilik, Demircilik

İlk parayı kullanan ^ GÖKTÜRKLER

İlk para bastıran ^ TÜRGİŞLER

İlk madeni para ^ TARGİŞ / YARMAK

KAMDU / KUANPOYU / BÖZ

ÇAV (Kâğıt para )

SATİR (DİKKAT!)

İlk konserve – İlk serbest ticaret pazarı (Asya

Hun – Çin ) – Değiş tokuş (En çok AT )

SANAT

Uygarlara kadar taşınabilir sanat eserleri (hayvan uslübu)

Uygurlarla birlikte kalıcı mimari eserler: Tapınak ve

Saraylar

STUPA /BURKAN

Aplike

Bedizci

IR-KÜG

Türk Üçgeni – Kubbe Geleneği

SOSYAL HAYAT

• OGUŞ ^ URUG ^ BOD ^ BODUN ^ İL/EL

Aile          Sülale Boy Millet                       Devlet

• Kün (halk) Bodun (millet)
• Toy (Şölenler), Yengi-Kün

DİN

• En eski inanç TOTEMCİLİK (ONGUN)
• Atalar Kültü

Yer-Su inancı

Şamanizm (Şaman – Kam – Baksı)

Gök Tanrı

• Maniheizm ve Budizm ^ Uygurlar
• Musevilik/Yahudilik ^ Hazarlar
• Hristiyanlık ^ Avrupa’ya göç edenler

Balbal: Mezar taşı Kurgan: Mezar Uçmağ: Cennet Tamu: Cehennem

Yuğ: Cenaze töreni Umay: Tanrıça

YAZI – DİL – EDEBİYAT

Göktürk (Orhun) Alfabesi ^ ilk milli alfabe (38 harf): Kırgızlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kıpçaklar kullandı. Soğd ^ Uygurlar ticari alanda.

Uygur Alfabesi ^ 14-18 harf ^ Moğollar ve Karahanlılar kullandı.

İbrani ^ Hazarlar

Kiril ^ Rusya’daki Türkler

Arap ^ İlk Karahanlılar

Latin ^ T.C. , Azerbaycan, Özbekistan, KAZAKİSTAN!

SÖZLÜ EDEBİYAT

• Sav: Atasözü
• Sagu: Ağıt
• Koşuk: Coşkun Şiir (Kopuz eşliğinde)
• Destanlar

DESTANLAR

• Oğuz Kağan ^ Asya Hunları
• Bozkurt ve Ergenekon -> Göktürkler
• Türeyiş ve Göç ^ Uygurlar
• Manas -> Kırgızlar
• Alp Er Tunga ve Şu -> İskitler (Sakalar)

DİĞER DESTANLAR

• Şehname: İskit – Pers (Alp Er Tunga- Afrasyab)
• İgor: Rus – Kıpçak
• Nibelungen: Alman – Avrupa Hun (Etzel)
• Dede Korkut Hikayeleri: Oğuz – Kıpkaç

Yazılı Edebiyat

• Orhun Abideleri -> II. Göktürk
• Yenisey Yazıtları -> Kırgızlar
• Sine Uşi (Moyen Çor Yazıtı)
• Karabalasagun (Mani dininin özellikleri)

-> Uygurlar

TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER

• 12 Hayvanlı Takvim
• Hicri Takvim
• Celali Takvim
• Rumi Takvim
• Miladi Takvim
• Takvim-i Garbi