Ünsüz Yumuşaması nedir? Örneklerle Konu Anlatımı

Ünsüz yumuşaması, Türkçemizde yer alan önemli ses olaylarından biridir. Ünsüz yumuşamasının bilinmesi günlük konuşma dilinde ve yazın alanında doğru kullanımlar için gerekli. Örnekleri yazımızda…

 Ünsüz Yumuşaması Nedir?

P, ç, t, k seslerinden biri ile biten Türkçe ya da yabancı kelimelere ünlü ile başlayan ekler; yapım veya çekim ekleri getirildiğinde kelime sonundaki sert ünsüz yumuşar. Bu yumuşama ile b, c, d, g, ğ’ ye dönüşür. Bu duruma ünsüz yumuşaması denir. Hatta g’nin ğ’ye dönüştürüldüğü de görülür.

Örnekler:
ağaç-ağaca, saçak-saçağı, poşet-poşedin, biftek-bifteği, almak-almağa, gardolap-gardolabın, ekmek-ekmeği, kitap-kitabı, diyalog-diyaloğu
– Sert ünsüzün iki ünlü arasında kalması sonucu, kelime sonunda iki ünsüz bulunduğunda da yumuşama görülmektedir.

Ünsüz Yumuşaması Konu Anlatımı ve Örnekleri

 Ünsüz yumuşamasında;
p ünsüzü b ünsüzüne
ç ünsüzü c ünsüzüne
t ünsüzü d ünsüzüne
k ünsüzü g veya ğ ünsüzüne dönüşerek yumuşar.

Örnekler:
kitap-kitabı
ağaçı- ağacı
kağıtı-kağıdı
çocuk-çocuğu

– Çocuğunuz benim kitabımı yırttı.
– Evimizin bahçesindeki ağacı düzenli olarak budardı.
– Defter sayfalarını dikkatli kullanırdı çünkü kağıdın değerini bilirdi.
– Bazı tek heceli kelimelerde yumuşama olmaz.

Örnekler :
top-u – topu
et-i – eti
saç-ı – saçı
süt-e – süte

-Dolaptaki süte dokunma, son kullanım tarihi geçmiş.
-Sarı saçını topla lütfen, çok dökülüyor.
-Ali topu attı ama dışarıya.
-Poşetteki eti çıkar ve dolaba koy lütfen.
-Yabancı sözcüklerde yumuşama görülmez.

Örnekler:
hukuk-u – hukuku
tabiat-ı – tabiatı
devlet-e – devlete
tahakkuk- tahakkuku
şöbiyet-i – şöbiyeti

– Sanat, millet, ahlak, cumhuriyet, evrak, sepet, hukuk, devlet gibi yabancı kökenli kelimelerde yumuşama olmaz.

Örnekler:
tazyiki (doğru) – tazyiği (yanlış) ; hukukun (doğru) – hukuğun (yanlış) ; ahlakım (doğru) – ahlagım veya ahlağım (yanlış) ; anketin (doğru) – ankedin (yanlış); millete (doğru) – millede (yanlış) ; merakımı (doğru) – meragımı veya merağımı (yanlış) ; sanatı (doğru) – sanadı (yanlış) ; devletin (doğru) – devledin (yanlış).

– Özel isimlerin sonunda bulunan sert ünsüzler yazarken yumuşamaz ama okunurken yumuşar.

Örnekler:
Ahmet-e (yazılışı)
Ahmede (okunuşu)
Çardak-a (yazılışı)
Çardağa (okunuşu)
Sinop-a (yazılışı)
Sinoba (okunuşu)

– Dilimizde Arapçadan gelen ve son hecesindeki ünlünün uzun okunduğu kelimelerde ünsüz değişimi yapılmaz.

Örnek:
Sınavda hukukun sorularını yapmaya çalışacakmış.

– Ünsüz sertleşmesi de yumuşaması da doğrudan Türkçe’nin telaffuzu ile ilgilidir. Bunlar, sonradan kurallara bağlanmıştır. Eğer bir ünsüz yumuşatıldığında ve sertleştirildiğinde kulağa hoş geliyor ise olacak; hoş gelmiyor ise olmayacak anlamına gelir.
– Yumuşama, tek heceli kelimelerde bazen görülse de genellikle yoktur.

Örnekler:
ip-e / ipe
suç-u / suçu
et-e / ete
ak-ı / akı
tok-a /toka
acık-an / acıkan
alt-ında / altında
lig-in / ligin
ok-u / oku
birik-en / biriken
aç-ı / açı
süt-ü / sütü

– Sert ünsüzle biten bazı sözcüklerde, ünsüz yumuşaması görülmemektedir.

tahakkuk-un / tahakkukun
saç-ın / saçın
devlet-im / devletim
çöp-ü / çöpü

– Sert ünsüzün iki ünlü arasında kalmasının sonucu ünsüz yumuşaması görülse de, iki ünsüzün bulunmasında da yumuşama görülür. Ünsüz yumuşaması tamamen sert ünsüzden sonra gelen ünlü ile alakalı bir husustur.

Örnekler :
borç / borcun ; kalp / kalbin ; kurt / kurdun ; denk / dengin ; renk / rengi ; kepenk / kepengi