Büyük Selçuklu Devleti Ders Notu

Oğuzların Kınık boyuna mensup olan Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tuğrul ve Çağrı kardeşler tarafından kurulur. İmparatorluk adını Oğuz Yabguluğu’nda komutanlık yapmış olan Selçuk Bey’den alır.

Selçuk Bey’in boyu, torunları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey önderliğinde Gazneliler ile giriştikleri iki savaşı da kazanarak Gazneliler’in boyunduruğundan kurtulur ve Büyük Selçuklu devletini 1037 yılında Merv’de kurarlar.

Devletin başına Çağrı Bey’in de desteği ile Tuğrul Bey geçer. Selçuklularda devlet hanedanın ortak malı sayıldığı için hanedan üyeleri ülkenin farklı bölgelerine yönetici olarak atanır. Tuğrul Bey’in soyunu devam ettirecek bir çocuğu olmadığı için tahta Çağrı Bey’in oğlu Alparslan oturur.

Sultan Alparslan’ın yönetiminde yükselme dönemine giren Selçuklular, bölgede etkin güç haline gelir. Sultan Alparslan döneminde vezirlik görevine getirilen Nizam-ül-mülk Büyük Selçuklu İmparatorluğu tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Sultan Alparslan’ın Bizans ile girdiği Malazgirt Savaşı’ndaki galibiyeti Türklere Anadolu’nun kapılarını açar.

Bu tarihten sonra Anadolu topraklarında Türk hakimiyeti artmaya başlar. Sultan Alparslan’ın ölümünden sonra yerine geçen oğlu Melikşah dönemi Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun en parlak dönemleri olur. Melikşah’ın ölümünden sonra imparatorluk içinde taht kavgaları baş gösterir. Taht kavgaları sonucunda da Büyük Selçuklu İmparatorluğu yıkılma sürecine girer. Arka arkaya gelen sultanlar bu gerilemeyi durduramaz. Son olarak tahta geçen Sultan Sencer’in ölümü ile Büyük Selçuklu İmparatorluğu 1157 yılında dağılır.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu’ndan geriye kalan topraklarda Suriye Selçuklu Devleti, Kirman Selçuklu Devleti, Irak Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti kurulur. Suriye, Kirman ve Irak Selçukluları Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun son hükümdarı Sultan Sencer’in ölümüne kadar imparatorluğa bağlı kalırlar. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti, Sultan Melikşah’ın ölümünden sonra bağımsızlığını ilan etmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti padişahları

Taht ismi: Selçuk Bey
Asıl isim: Selçuk bin Dukak
Unvanı: Büyük Selçuklu Devleti Kurulmasına öncülük eden ordu komutanı Sü-başı
Doğum ve Ölüm Yılı: d. 960 – ö. 1009
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 978 – 1009
Aile bağlantıları: Dukak Bey’in oğlu

Taht ismi: Tuğrul
Asıl isim: Tuğrul bin Mikail
Unvanı: Ruknedein, Abutalip, Bey,Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 995–1063
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1029 -1063
Aile bağlantıları: Selçuk Beyoğlu Mikail’in oğlu

Taht ismi: Alp Arslan
Asıl isim: Muhammed bin Davud Çağrı
Unvanı: Adudeddevle Ebu Şuça, Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 1039 –1072
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1063 -1072
Aile bağlantıları: Tuğrul Bey’in kardeşi Davud Çağrı Bey’in oğlu

Taht ismi: I. Melikşah
Asıl isim: Hasan
Unvanı: Sultan Celalü’ldevle ve’d-din Müizzuddin Ebu’l Feth Melikşah
Doğum ve Ölüm Yılı: 1055 –1092
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1072 – 1092
Aile bağlantıları: Alp Arslan’ın oğlu

Taht ismi: I. Mahmud
Asıl isim: Mahmud
Unvanı: Nasireddin, Abulkasem, Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 1086–1094
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1092 – 1093
Aile bağlantıları: I. Melikşah’ın oğlu

Taht ismi: Berkyaruk
Asıl isim: Muhammad Berkyaruk bin Melikşah
Unvanı: Ebu Muzaffer Rükneddin
Doğum ve Ölüm Yılı: 1080–1105
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1094 – 1105
Aile bağlantıları: I. Melikşah’ın oğlu

Taht ismi: II. Melikşah
Asıl isim: Muizzeddin Melikşah
Unvanı: Muizziddin, Ebulfeth, Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 1099 – 1105
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1105 – 1105
Aile bağlantıları: Berkyaruk’un oğlu

Taht İsmi: Muhammed Tapar
Asıl isim: Muhammed Tapar
Unvanı: Giyaseddin, Ebuşucca, Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 1082–1118
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1105 – 1118
Aile bağlantıları: I. Melikşah’ın oğlu

Taht ismi: Sencer
Asıl isim: Ahmed
Unvanı: Muizziddin, Ebulhareth, Sultan
Doğum ve Ölüm Yılı: 1085- 1157
Hükümdarlık başlangıcı ve sonu: 1118 – 1157
Aile bağlantıları: I. Melikşah’ın oğlu

BÜYÜK SELÇUKLU NEDEN YIKILDI?

Büyük Selçuklu topraklarına göçen yeni Oğuz boyları da iç düzeni büyük ölçüde sarstılar. Bu karışıklık döneminde Harzemşahlar, Büyük Selçuklu toprakların büyük bölümünü ele geçirdiler. Bir süre daha direnen Kirman Selçukluları 1175’te, Irak Selçukluları da 1194’te Oğuzlar ve Harzemşahlar tarafından yıkıldı.