Ses Türemesi Nedir? (Ünlü Türemesi – Ünsüz Türemesi) Örneklerle Konu Anlatımı

Türkçede sözcükler çekimlenirken veya türetilirken, sözcüğe yeni bir ses eklenmesi olayına ses türemesi denir.Ses türemesi, ünlü türemesi veya ünsüz türemesi şeklinde gerçekleşir. Ses türemesi (ünlü türemesi-ünsüz türemesi) konu anlatımı ve örnekleri hakkında bilinmesi gerekenler. Örnekleri yazımızda…

Ses Türemesi Nedir?
Türkçede sözcükler çekimlenirken veya türetilirken, sözcüğe yeni bir ses eklenmesi olayına ses türemesi denir.

Ünlü Türemesi Nedir?
Ünlü türemesi aslında Dil Bilgisi derslerinde ses türemesi konu başlığı altında yer alır. Dil Bilgisinde sözcükler çekimlenirken ve yeniden türetilirken, sözcüklere yeni bir ses eklenir. Eklenen bu ses ünlü ise, ünlü ses türemesi adını alır. Genellikle sözcüğe bir küçültme eki getirildiğinde ünlü türemesi ortaya çıkar. Sözcüğe eklenen -cık, -cik, -cuk gibi küçültme anlamı taşıyan ekler sözcüklerde ünlü ses türemesini göstermektedir. Ses türemesinin daha iyi şekilde anlaşılması için ünlü ses türemesi ile ilgili cümle örnekleri çok önemlidir.

Cümle Örnekleri İle Ünlü Türemesi Konu Anlatımı
Sözcüklere bir küçültme anlamı katmak için -cık, -cik, -cuk, -cük gibi ekler eklenmesi sonucunda yeni ses türemesi meydana gelir ve buna ünlü türemesi adı verilir. Konu ile ilgili bir örnek vermek gerekirse;
– Dar- a – cık
Bu sözcükte “dar” kelimesine -cık eki eklenmek istemiş ve sözcüğe “a” ünlü harfi eklenerek, ünlü türemesi meydana gelmiştir. Normalde “a” harfi kelimede bulunmamakla beraber sadece -cık ekinden sonra anlam ve kelime bütünlüğü bakımından eklenmek zorunda kalmıştır. Farklı bir küçültme eki ile örnek vermek gerekirse;
– Az- ı -cık
Az kelimesine küçültme anlamı katmak için -cık eki eklenmiş ve sonucunda “ı” harfi ünlü türemesi ile sözcüğe eklenmiştir.

Ünlü türemesi sadece küçültme anlamı taşıyan kelimelerde değil aynı zamanda pekiştirme amacıyla yapılan kelimelerde de kendisini göstermektedir. Pekiştirme için eklenen ekler ve ünlü türemesi örnekleri ise şu şekildedir;
– Sap- a- sağlam
Kelimede sağlamlığı pekiştirmek için “sap” kelimesine “sağlam” kelimesi eklenmiş ve bu ekleme sonucunda “a” harfi ünlü türemesi ile kelimeye ilave edilmiştir. Pekiştirme amacıyla ortaya çıkan ünlü türemelerinde genellikle kelimeye ekler yerine yeni bir kelime eklenerek ünlü türemesi meydana gelir. Farklı bir örnek vermek gerekirse;
– Gep- e -genç
Bu örnekte de gençliği pekiştirmek için yeni bir kelime eklenmesi yapıldığında “e” harfi ünlü türemesi ile ortaya çıkmıştır.

Ünsüz Türemesi Nedir?
Türkçenin kökenine indiğimizde, iki adet ünsüz harf yan yana gelemez. Fakat Türkçeye pek çok farklı dilden ve özellikle Arapçadan kelimeler dahil edilmiştir. Bu kelimelerin çoğu ünsüz türemesi olarak adlandırılmaktadır. Ünlü bir harf ile başlayan kelimelere, yardımcı fiil getirilmek suretiyle ikinci bir sessiz harf ortaya çıkmaktadır.

Tek heceli kelimelere ve ünlü ile biten kelimelere, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde yine ünsüz türemesi görülmektedir. Ünsüz türemesi konusu, çeşitleri ve örnekleri ile daha net anlaşılır bir biçimde incelenmelidir.

Ünsüz Türemesi Konu Anlatımı
1) Türkçede kullanılan pek çok kelimenin kökeni Arapçadan gelmektedir. Dilimize gelen Arapça kelimeler ise ünsüz türemesinin en sık görüldüğü kelimelerdir. Genellikle ünsüz türemeleri bir kelimenin ortasında bulunmaktadır. His, zan, af, ret, hal ve şık gibi kelimeler gün içerisinde çoğu kez kullandığımız kelimelerdir.

Ünsüz türemesi, cümle içerisinde fiil biçiminde de kullanılmaktadır Bu tek heceli kelimeler ünlü ile başlayan kelimeler “etmek, olmak, eylemek” gibi yardımcı fiiller ile birleştiğinde de ünsüz türemesi görülmektedir. Ünsüz türemesi söz konusu olduğunda;

-His – etmek = Hissetmek
-Af – etmek = Affetmek
-Zan – etmek = Zannetmek
-Ret – etmek = Reddetmek
-Hal – etmek = Halletmek

2) Diğer yandan yine Arapçadan dilimize gelen pek çok kelime, farklı ekler aldığında da ünsüz türemesi durumu görülmektedir. Dilimizde tek ünsüzle kullanılan kelimelere, ünlü ile başlayan bir yardımcı fiil ya da ek geldiğinde ikinci sessiz harf ortaya çıkar. Örneğin;

-Hak – ı = Hakkı
-His – i = Hissi
-Tıp – ı = Tıbbı
-Şer – i = Şerri
-Zan – ı = Zannı

3) Ünsüz türemesi çeşitlerinden biri de ünlü harf ile biten bir kelimeye, , yine ünlü ile başlayan bir ek getirildiği zaman; ikisi arasına sessiz yani ünsüz harf girer. Bunlar genelde y ve n harfleridir. Örneğin;

-Bilgi – e = Bilgiye
-Soru – u = Soruyu
-Konu – a = Konuya
-Sema – a =Semaya
-Yaya – ı = Yayayı

Aynı durum bazı kelimeleri ve harfleri de kapsamaktadır. Örneğin;

-Kare – i = Karesi
-Fare – i = Fareli
-Soru – u = Sorusu
-Koli – i = Kolisi
-Masa – ı = Masası

4) Her yörenin kullandığı bir ağız vardır. Ünlü türemelerinden biri de yöre ağızlarında görülmektedir. Ünlü harf ile başlayan kelimelerin başına daha h ve y harfleri getirilmektedir.

-Avlu – Havlu
-Ildız – Yıldız
-Elbet – Helbet
-İnmek – Yinmek

5) Türkçe dil bilgisi kurallarına baktığımızda, iki ünlü yani sessiz harf de yan yana gelemez. Arapçadan dilimize gelen bazı kelimelerde yine ünsüz türemesine rastlanmaktadır. Örneğin,

-Fiat = Fiyat
-Faide = Fayda
-Tual = Tuval
-Zaif – Zayıf
-Tualet – Tuvalet

Ünsüz Türemesi Örnek Cümleleri
-Bugün kendimi iyi hissetmiyorum.
-Kendisini bir şey zannediyor ama yanılıyor.
-Bu konudan dolayı seni hiç affetmiyorum.